هیومیک اسید هیومیک اسید در سراسر جهان در بخش کشاورزی بسیار مورد توجه بوده و در رشد گیاهان و بهبود عملکرد آنان تاثیر بسزایی دارد. قبلا تصور بر این بودموجودات زنده پس از مرگ بطور کامل به عناصر تشکیل دهندهاش تجزیه می شود. در سال های اخیر دانشمندان پی برده اند که تجزیه بافتهای مرده همیشه بطور کامل انجام نمیشود. شرایط ویژهای میکروارگانیسمهای تجزیه کننده مواد آلی، پلیمرهای ویژهای را میسازند که به تشکیل نفت، ذغالسنگ و یا مواد هیومیکی (Humic Substsnce) منجر میشود.
اگر حدودا 100 کیلوگرم برگ های خشک را در زیر لایه نازکی از خاک قرار داده و شرایطی چون گرما، رطوبت و اکسیژن کافی برای آن تأمین شود، بعد از چند ماه پسماندههای گیاهی به 15 کیوگرم کمپوست تبدیل میشوند. کمپوست در واقع ماده ارگانیک نیمه تجزیه شده است و با به راحتی میتوان بافتهای گیاهی را در آن تشخیص داد.با ادامه روند تجزیه در مدت زمان حدودا یک سال میکرو ارگانیسمهای تجزیه کننده موجود در خاک (عمدتاً از قارچهای میکروسکوپی)؛ از 15 کیلوگرم کمپوست چیزی حدود 3 کیلوگرم ماده نرم قهوهای رنگ به جای میگذارند که هوموس نامیده میشود. در هوموس با ظاهرا آثاری از بافت گیاهی مشاهده نمی شود اما در زیر میکروسکوپ سلولهای گیاهی قابل شناسایی هستند.
بنابراین هوموس نیز مراحل میانی تجزیه را طی میکند. اگر مجدداً شرایط مناسب برای فعالیت میکروارگانیسمها یعنی گرما، رطوبت، اکسیژن و مواد معدنی فراهم باشد، از 3 کیلوگرم هوموس در دورهای که ممکن است به دهها و یا صدها سال نیز برسد، سرانجام چیزی حدود 1 کیلوگرم ماده سیاه رنگ مایل به قهوهای به نام هیومیک اسید تشکیل خواهد شد. مواد هیومیکی نام خود را از هوموس گرفتهاند. و با توجه به پی اچاسیدی ضعیف ( 3/8 تا 5)، هیومیک اسید نامیده می شوند و هیچ شباهتی به اسیدهای معدنی و آلی ندارند. مواد هیومیکی شامل ترکیبات آلی- معدنی گوناگون نظیر اسیدهای آمینه، پتیدها، فنولها، آلدئیدها و اسیدهای نوکلئیک در پیوند با انواع کاتیونها میباشند که در کنار هم ترکیب بسیار پیچیده و عجیبی را ساختهاند که میتوانند چندین میلیون سال در طبیعت دوام بیاورد. به صورت طبیعی هیومیک اسید در خاک وجود داشته و حدودا هشتاد درصد مواد ارگانیک خاک را تشکیل میدهد. مقدار مناسب مواد آلی در خاکهای کشاورزی بین چهار تا شش درصد است. در اروپا این میزان بین دو تا چهار درصد و در برخی نقاط مثل اوکراین به شش درصد نیز میرسد. در مناطق خشک و کویری کشورمان میزان مواد آلی خاک و به تبع آن هیومیک اسید بسیار ناچیز بوده و جز نوار ساحلی شمال کشور، میزان ماده آلی خاک در اکثر نقاط کشورمان زیر 1 درصد و در بسیاری نقاط حتی زیر یک دهم درصد است. بر خلاف کشورهای اروپایی، در کشورهایی نظیر استرالیا و آمریکا که قسمت زیادی از سرزمینشان کویری است، مصرف هیومیک اسید جایگاه ویژه ای دارد. زیرا بستر خاک قلیایی بوده و هیومیک اسید عملکرد بهتری دارد.
مزایای هیومیک اسید
افزایش مقاومت گیاه با استفاده از هیومیک اسید رشد و تکثیر سریع موجودات ذرهبینی مفید در خاک، فضا رقابتی را برای میکروارگانیسمهای بیماریزا نامساعد کرده و موجودات مفید با ترشح انواع آنتیبیوتیکها و الکالوئیدها، موجودات مضر را از بین میبرند.
جذب این میکروارگانیزم های مفید توسط ریشه این امکان را به گیاه میدهد که با برخی از مهاجمین روی سطح خاک نیز مبارزه کند. افزایش ضخامت دیواره سلولی توسط میکروارگانیزم های مفید، نفوذ عوامل آسیبرسان را کاهش داده و افزایش حجم ریشهها نیز که با واسطه هیومیک اسید ایجاد میشود، سبب بهبود جذب همه عناصر و بالا رفتن مقاومت درونی گیاه در مقابل بیماری ها میشود. تأثیر هیومیک اسید در جلوگیری از سرمازدگی گیاه به دلیل کمبود رطوبت و اختلاف شدید دمای شب و روز در مناطق خشک و کویری، هر سال بخش زیادی از محصولات کشاورزی به این از بین میرود. حضور هیومیک اسید و به طبع آن افزایش فعالیت میکروارگانیسمهای خاک، سبب گرم شدن خاک در اطراف ریشه شده وتا حدودی گرمای ریشه را به سرشاخهها منتقل می شود و گیاه در مقابل سرما مقاوم می گردد. حفظ بیشتر رطوبت خاک نیز باعث آهستهتر شدن روند سرمایش بستر شده در نتیجه احتمال سرمازدگی گیاه کاهش مییابد. همچنین ایجاد رنگ تیره در خاک و در نتیجه جذب بیشتر انرژی خورشیدی نیز از هدررفت بیشتر گرما پیشگیری می کند. از سوی دیگر هیومیک اسید و فولیک اسید متابولیسم درون سلولی را افزایش داده و با این مکانیسم هم به مقابله با سرما کمک میکند. نقش هیومیک اسید در بهبود ریشهزایی گیاهان هیومیک اسید حجم ریشه را تا چند برابر افزایش میدهد. گیاهی که ریشههای بزرگ و قوی تری دارد، سالم و مقاوم نیز خواهد بود. اصلاح ساختار فیزیکی خاک فضای مناسبتری را برای نفوذ ریشه ایجاد میکند. هیومیک اسید با افزایش نفوذپذیری سلولهای ریشه به جذب بهتر موادغذایی و توسعه بیشتر گیاه کمک میکند. هیومیک اسید با تولید بیشتر اسیدهای نوکلئیک و اسیدهای آمینه، تکثیر سلولی را خصوصا در ریشهها افزایش میدهد. نقش هیومیک اسید در افزایش مقاومت گیاه نسبت به خشکی هیومیک اسید با اصلاح فیزیکی و بهبود دانهبندی خاک فضای بیشتری برای نفوذ آب ایجاد میکند. علاوه بر این اجزای هیومیک اسید با مولکولهای آب پیوندی تشکیل میدهند که تا حدی مانع از خروج آب میگردد. همچنین مولکولهای فولویک اسید (بخش ریز مولکول از هیومیک اسید) که به درون بافتهای گیاهی نفوذ کرده و با ایجاد پیوند به مولکولهای آب، تعریق و تعرق گیاه را کاهش داده به حفظ آب در درون گیاه کمک میکند. هیومیک اسید محرک ریشهزایی در نهالستانها مقدار کمی (کمتر از 20 گرم) گرانول هیومیک اسید را در چاله کاشت نهال ریخته و با خاک مخلوط میکنند. برای تحریک رشد بذر میتوان آن را با هیومیک اسید و یا فولویک اسید به میزان 2 در هزار آغشته کرد (بذرمال). مهم ترین ساز و کار تحریک ریشهزایی، افزایش متابولیسم و نیز نفوذپذیری جدار سلولها نسبت به آب و مواد غذایی میباشد. بعلاوه گرم نگهداشتن خاک و حفظ رطوبت نیز ممکن است در این جریان نقش داشته باشد. سایر مزایای هیومیک اسید به شرح زیر است: بهبود ساختار خاک
محرک رشد سریع میکروارگانیزم های مفید کمک به انحلال و آزادسازی عناصر ماکرو و میکرو مورد نیاز گیاه کاهش نیاز به کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات
افزایش مقاومت گیاه به شوری و کم آبی
کاهش آلایندگی و سمیت کودهای شیمیایی ماندگاری و دوام بیشتر در خاک افزایش سرعت جوانه زنی گیاه اصلاح پی اچ خاک های قلیایی
سازگار با محیط زیست و حفظ توازن خاک
بهبود کیفیت محصول
کاربردهای دیگر هیومیک اسید در صنایع نفت برای کاهش چسبندگی گل حفاری مصرف میشود. در تصفیه فاضلابهای صنعتی جهت حذف فلزات سنگین مثل اورانیوم کاربرد دارد. برای احیای خاکها و آبهای آلوده به مواد نفتی و سایر آلایندههای شیمیایی مورد استفاده قرار میگیرد. در تولید داروها دامی و انسانی و تولید مکمل ها از این ماده بهرهبرداری میشود.